Moja fascynacja opowieściami w językach obcych narodziła się po spotkaniach z zawodowymi gawędziarzami francuskojęzycznymi, czyli conteurs d’histoire, którzy uprawiają sztukę opowiadania ustnego w oparciu o swą wiedzę, wyobraźnię i umiejętność improwizacji.
Gawędziarz, podczas jednoosobowego wystąpienia, pozostaje w bliskich relacjach ze swoją publicznością. Animuje i urozmaica popołudnia lub wieczory, bardzo często w instytucjach publicznych, takich jak szkoła, biblioteka, teatr, kawiarnia… Ważna jest cała otoczka spotkania z widzami, przytłumione światło, przytulne miejsce.
We Francji i w krajach francuskojęzycznych regularnie odbywają się pokazy skierowane do publiczności szkolnej lub młodej widowni. Organizowane są festiwale, szkolenia, spotkania z gawędziarzami-amatorami, wystawy i debaty na tematy związane z literaturą ustną, główne w bibliotekach i mediatekach, ale także w innych instytucjach kultury. Zdecydowana większość wydarzeń jest finansowana przez Ministerstwo Kultury lub dotowana, a czasami organizowana nawet przez władze lokalne. Często są one zarządzane przez stowarzyszenia utworzone i powiązane z ważnymi sieciami takimi jak biblioteki, ośrodki wiejskie, biura turystyczne.
Miałam okazję uczestniczyć w spektaklach gawędziarzy z krajów francuskojęzycznych. To były niezapomnianie przeżycia, prawdziwa uczta językowa i emocjonalna. Długo zastanawiałam się, jak przenieść potencjał tych spotkań na grunt szkolny. Byłam przekonana, że same opowieści oraz sposób ich przekazania są bardzo dobrą propozycją dla uczniów, dzięki której mogliby rozwinąć umiejętności językowe i społeczne. Jednak nurtowały mnie wątpliwości: Jak stworzyć odpowiedni klimat w sali lekcyjnej? Jak szybko zaaranżować scenę w niespełna 45 minut czasu lekcyjnego? Jak zachęcić uczniów do opowieści w języku obcym przed całą klasą? Odpowiedzi na te i inne pytania znalazłam, natykając się na japońską formę przekazu opowieści zwaną kamishibai.
O początkach kamishibaï
Kamishibai oznacza dosłownie papierowy teatr (kami – papier, shibai – sztuka, teatr) i jest to tradycyjny sposób opowiadania historii przy użyciu ilustrowanych, papierowych tektur wsuniętych w drewnianą ramę, którą japońscy mnisi buddyjscy nosili na plecach, a późniejsi gawędziarze wozili na rowerach, od wioski do wioski. Po przybyciu na miejsce gawędziarz przywoływał publiczność drewnianymi kołatkami. Wokół roweru gromadził się tłum młodych ludzi spragnionych opowieści. Gawędziarze uliczni odeszli wraz z pojawieniem się telewizji oraz z powodu rosnącego z roku na rok hałasu publicznego. Jednak bardzo szybko kamishibai znalazło zastosowanie we wszystkich szkołach w Japonii ze względu na swe duże walory edukacyjne.
Od lat 70. minionego wieku teatr obrazkowy kamishibai rozprzestrzenił się także na całym świecie i dostosował do różnorodnych warunków kulturowych.
Jak wygląda i jak działa kamishibai
Teatr jest prostej konstrukcji i umożliwia zaaranżowanie prawdziwej minisceny. Składa się z drewnianej lub z kartonowej, najczęściej trzyskrzydłowej, skrzynki (zwanej również parawanem)1, w której umieszcza się plansze z kilkoma lub kilkunastoma obrazkami i tekstem w formie kart narracyjnych. Obrazki, tworzące ciąg opowieści, są skierowane w stronę publiczności, natomiast zamieszczony na ich odwrocie tekst jest widoczny tylko dla osoby opowiadającej. Obrazki przekłada się po kolei, jeden po drugim, w miarę odczytywania kolejnych epizodów. Całość spektaklu zaczyna się powolnym otwarciem skrzydeł skrzynki, a kończy ich zamknięciem, co pozwala uzyskać wrażenie podnoszenia i opuszczenia kurtyny w teatrze.
Praca z kamishibai i rozwijanie umiejętności językowych
Pomysłów na wykorzystanie kamishibai na lekcjach języka obcego jest wiele. Zapewne każdy nauczyciel znajdzie własne rozwiązania dostosowane do poziomu uczniów, liczebności grup, a przede wszystkim potrzeb i pomysłów swoich oraz swoich podopiecznych. Oto kilka sugestii pozwalających na dobry start w użytkowaniu tego oryginalnego narzędzia na lekcjach języka obcego.
Pisanie
W zależności od poziomu znajomości języka uczący się może napisać swój tekst w kilku zdaniach, w kilku paragrafach, w formie krótszej lub dłuższej wypowiedzi: historyjki, opowiadania, sprawozdania, reportażu. Tekst musi być zredagowany i dostosowany do potrzeb prezentacji w kamishibai. Ilustracje do tekstu uczeń może wykonać w domu, wykorzystując różne formy ekspresji: malowanie, rysowanie, wyklejanie, kolaż zdjęć i inne.
Czytanie
Przygotowany tekst może być czytany i/lub opowiadany przez autorów lub autora, nawet z podziałem na role. Wszystko zależy od możliwości uczniów. Pierwsze teksty, na poziomie początkującym, mogą po prostu dotyczyć na przykład przedstawienia siebie, swoich zainteresowań, ulubionego zwierzęcia, opisu okolicy. Im wyższy poziom, tym więcej pomysłów na stworzenie własnych, wielowątkowych opowieści, a nawet na adaptację bajek, baśni czy innych tekstów literackich.
Mówienie
W celu przedstawienia swojego tekstu, dobrze byłoby, gdyby uczeń nie tylko umiał go przeczytać w sposób ekspresyjny, ale przede wszystkim (o)powiedzieć głośno, zrozumiale, poprawnie i dodać do swej opowieści intonację odpowiadającą akcji. Może używać wszelkich środków umożliwiających mu komunikację ze słuchaczami oraz przyciąganie ich uwagi i zainteresowania. Jako przejścia między planszami z ilustracjami lub w tle warto zastosować muzykę i inne efekty dźwiękowe, które nadadzą opowieści kolorytu.
Rozumienie
Widzowie mogą mieć za zadanie zapamiętanie jak najwięcej szczegółów z tekstu. U uczniów początkujących może to być po prostu zapamiętywanie słówek związanych z tematyką opowiadania, a na wyższych poziomach zaawansowania odtworzenie ustne szczegółów wysłuchanej opowieści, a nawet podjęcie próby rozwijania jej struktury.
Praca z kamishibai i rozwijanie umiejętności społecznych
Nawet dobrze przygotowany i sprawdzony przez nauczyciela tekst nie daje gwarancji, że uczeń poradzi sobie z jego prezentacją przed grupą klasową. Użycie kamishibai może mu w tym pomóc, gdyż skrzynka teatrzyku staje się nie tylko rodzajem parawanu, ale zawarte w niej plansze, ilustrowane obrazem i tekstem, stają się środkiem mediacyjnym (podobnie jak pacynka czy marionetka) pozwalającym uczniowi na wypowiedzenie się za ich pośrednictwem. Uczeń nie czuje się bezpośrednio eksponowany na kontakt wzrokowy z publicznością, znajduje schronienie, pozwala mu to na zachowanie bezpiecznego dystansu, gdyż słuchacze patrzą na przedmiot zamiast na niego. Kamishibai może tym samym stać się także środkiem zaradczym w problematycznych obszarach uczenia się, będąc alternatywnym sposobem, odbiegającym swym charakterem od technik i narzędzi stosowanych w codziennym życiu klasy. Bez względu na trudności, z którymi boryka się uczeń, przygotowanie i zaprezentowanie przez niego całościowego produktu, ustawienie obrazu, inscenizacja tekstu, wyreżyserowanie całości wystąpienia, nawet gdyby miało być bardzo krótkie, wzmacniają jego wiarę w swe możliwości i tworzą sposobność na bycie docenionym. Uczeń mierzy się z wymaganiami stawianymi przez nowe narzędzie i poznaje warunki dobrej prezentacji, a to z kolei nadaje znaczenia jego pracy jako użytkownika piszącego, czytającego i mówiącego w języku obcym.
Językowa podróż do krainy teatru
Sądzę, że największą wartością dodaną stosowania kamishibai na zajęciach jest jego potencjał aktywizujący, wzmacniający pozytywne nastawienie do poznawania i nauki języków obcych. Przygotowanie wszystkich elementów spektaklu jest proste i można je wykonać własnoręcznie albo skorzystać z gotowych materiałów, dostępnych dzięki działalności polskiego wydawnictwa Tibum, które jako pierwsze, na taką skalę, wypromowało u nas kamishibai. Znajdziemy tam teatrzyki i wszelkie potrzebne akcesoria. Możemy sięgnąć po gotowe karty ilustracyjne zredagowane w kilku językach albo zaadaptować karty polskojęzyczne, tłumacząc teksty lub ich fragmenty na język obcy. Z gotowych opowieści w formie kart mamy do dyspozycji wydaną z tekstem w trzech językach (polskim, francuskim i angielskim) „Czułość” (fr. „Câlins”, ang. „Tenderness”). Nauczyciele języka niemieckiego mogą sięgnąć natomiast po „Czerwonego Kapturka” (niem. „Rothkäppchen”). Jak podaje wydawnictwo Tibum, jest to pierwsza polska adaptacja tekstu na podstawie pierwszego wydania zbioru baśni braci Jakuba i Wilhelma Grimmów „Kinder-und Hausmärchen” z 1812 roku, z pełnym niemieckim tekstem baśni.
Podsumowanie
Japońscy twórcy podkreślają, że kamishibai wykorzystuje energię, która magnetyzuje widzów urokiem świata opowieści […], wzmaga koncentrację odbiorców […], wyzwala kyōkan, jedno z niezwykłych przeżyć, które czyni sztukę kamishibai tak wyjątkową (Matsui, 2017:37). Jeśli do tego dodamy efekt zauroczenia, któremu ulegają widzowie, to chyba mamy już wystarczająco argumentów, aby skorzystać z potencjału tego aktywizującego narzędzia na zajęciach z języka obcego.
Bibliografia
Matsui, N. (2017). Wszystko o Kamishibai. Pytania i odpowiedzi. Katowice: Wydawnictwo Tibum.
Vernetto, G. (2018). «Le kamishibaï ou théâtre d’images: mode d’emploi». Éducation et sociétés plurilingues [En ligne], 44|2018, mis en ligne le 08 février 2019, consulté le 22 juillet 2020. URL : http://journals.openedition.org/esp/2161; DOI: https://doi.org/10.4000/esp.2161.
Wydawnictwo Tibum https://www.tibum.pl/shop/.
1. Co to jest kamishibai. Widoczna na zdjęciu książka kamishibai w formie ilustrowanych kart narracyjnych jest wydaniem trójjęzycznym (j. polski, francuski i angielski).
