Eksperci dla FRSE

Musimy się zastanowić, czy chcemy biernie poddać się temu, co się dzieje wokół nas, w naszej branży, w miejscu pracy. Inna opcja to poszukiwanie możliwości wpływu na otoczenie i kreowania własnej sytuacji. Każde działanie w tym zakresie powinno być poprzedzone rzetelną i uczciwą diagnozą. W jej przeprowadzeniu pomocne mogą być bardzo proste pytania: jak jest?, jak chcę, żeby było?, na co mam wpływ, a na co nie?, co i kiedy mogę zrobić?

Odpowiedzi będą bardzo zindywidualizowane, subiektywne i dostosowane nie tylko do naszych zasobów, potrzeb, aspiracji, ale też do zawodu lub branży, w której funkcjonujemy.
Wpływ na nie będą także miały takie czynniki, jak: miejsce zamieszkania, rodzina, stan zdrowia. Nawet jeśli uważamy, że jest nam dobrze i wygodnie, to i tak możemy sprawdzić, czy nasze zasoby i kwalifikacje są wystarczające, a także zastanowić się, czy nie zainwestować w kompetencje, które wkrótce mogą stać się ważne i potrzebne. Co jakiś czas powinniśmy się zatrzymać i dokonać analizy naszej sytuacji zawodowej.

Warto też rozpoznawać trendy – te ogólne i szeroko zarysowane. To one wybiegają w przyszłość i wskazują punkty odniesienia do projektów związanych z rozwojem naszej kariery.
Inspirujące mogą okazać się pogłębione analizy, modele, schematy ułatwiające opisywanie nie tylko globalnej, ale też indywidualnej, warunkowanej biograficznie, rzeczywistości. Te wszystkie wątki to tematy na doradztwo indywidualne.
Przez wiele lat najczęściej chyba przywoływanym modelem był VUCA. Niektórzy twierdzą, że ten akronim jest już nieco przeterminowany i odchodzi do przeszłości. Nie do końca się
z tym zgadzam. Nie zawsze to, co nowsze, jest lepsze. VUCA daje pewne wskazówki do analizy naszej zawodowej rzeczywistości. Przypomnijmy, model ten został wprowadzony w środowisku wojskowym w 1987 roku, czyli w rzeczywistości zupełnie innej od naszej. Poszczególne litery tego akronimu oznaczają:

• V – zmienność (volatility),
• U – niepewność (uncertainty),
• C – złożoność (complexity),
• A – niejednoznaczność (ambiguity).

Te kategorie doskonale nadają się do analizy czynników ryzyka w wielu zawodach i branżach. Nadal są przydatne do rozwijania umiejętności krytycznej analizy społecznego, gospodarczego, politycznego i prawnego otoczenia, w jakim realizujemy cele związane z naszą karierą.

Nowy akronim, który jest coraz częściej stosowany do opisywania rzeczywistości, w jakiej żyjemy, to BANI. Doskonale nadaje się on także do rozpoznawania sytuacji na rynku pracy.
Model przedstawił w 2020 roku Jamais Cascio – amerykański antropolog i futurysta. Na podstawie własnych analiz stwierdził on, że w związku z dynamicznymi zmianami klimatycznymi, pandemią i pogłębiającymi się nierównościami społecznymi VUCA już nie wystarcza. Jednocześnie zaproponował nowy akronim, w którym poszczególne litery oznaczają to, co:

• B – kruche (brittle),
• A – niespokojne (anxious),
• N – nieliniowe (non-linear),
• I – niezrozumiałe (incomprehensible).

Brittle oznacza bycie kruchym, choć z pozoru twardym. Odnosi się do czegoś, co nie jest tak mocne, jak się wydaje, a także do złudnej siły naszych przekonań, pewników, założeń.
 

Niepokój odzwierciedla poczucie bezradności, przytłoczenie, zagubienie. Wiąże się ze stresem, zmartwieniami i obawą, że nie będziemy w stanie poradzić sobie z tym, czego domaga się świat, bliższe i dalsze otoczenie. Wynika z braku pewności, czy sprostamy oczekiwaniom,czy jesteśmy wystarczająco przygotowani, by zmierzyć się z kryzysami lub sytuacjami, których obecnie nie jesteśmy sobie w stanie wyobrazić.
 

Nieliniowość określa nie tylko świat, w którym żyjemy, ale także sposób działania. Nie ma prostych odpowiedzi, nie ma algorytmów. Różne ścieżki mogą prowadzić do tego samego celu. Brakuje pewności i przewidywalności, a wszystkie decyzje obarczone są ryzykiem. W kontekście ścieżek edukacyjnych i rynku pracy już od dawna mówi się o karierach mozaikowych i nielinearnych. Świat, w którym była jedna pewna droga do zawodu i do zdobycia kwalifikacji, w większości branż należy już do przeszłości.

Niezrozumiałość dotyczy trudności z interpretacją tego, co się wokół nas dzieje. Dotychczasowa wiedza okazuje się niewystarczająca. Wiele procesów i zjawisk umyka racjonalnym wyjaśnieniom i uzasadnieniom. Brak oparcia w tym, co dotychczas uznawaliśmy za pewne, oczywiste i zrozumiałe, budzi poczucie zagubienia.

Zdaję sobie sprawę z tego, że taki obraz rzeczywistości jest skrajnie pesymistyczny. Mam jednak także dobrą informację: jeśli prawidłowo zdiagnozujemy swoją sytuację, możemy dowiedzieć się, czego potrzebujemy, aby – o ile jest to możliwe – efektywnie w niej funkcjonować.

Podpowiedź:

• Jeśli coś jest kruche, wymaga zdolności i odporności.
• Jeśli czujemy niepokój, potrzebujemy empatii i uważności.
• Jeśli coś jest nieliniowe, wymaga kontekstu i adaptacji.
• Jeśli coś jest niezrozumiałe, wymaga przejrzystości i intuicji.

To są cele współczesnej edukacji w zakresie rozwoju kariery – mam na myśli tę na poziomie podstawowym, bazowym. Wymienione kompetencje są transferowalne – będą nam
potrzebne bez względu na to, w jakim zawodzie, w jakiej branży i w jakim miejscu pracy będziemy się realizować.
Są to cele bardzo wymagające, wpisujące się w logikę poradnictwa całożyciowego (lifelong guidance) – ich rozwijanie powinno zaczynać się od najwcześniejszych etapów edukacyjnych.

Mój zawodowy świat z pewnością jest BANI. Uwzględnione w tym modelu cechy i kompetencje są niezbędne, bym mogła sobie radzić ze złożonymi, często niezrozumiałymi sytuacjami. Jestem przekonana, że ten model i ten sposób myślenia może być bardzo inspirujący metodycznie dla doradców zawodowych pracujących z osobami dorosłymi.